«بسمه تعالی»
درآمدی کوتاه بر گفتمان پیشرفت وعدالت
نام گذاری دهه چهارم انقلاب اسلامی ایران تحت عنوان دهه پیشرفت و عدالت از سوی
مقام معظم رهبری، گفتمانی است که نگارنده این متن به زعم خود قصد تبیین آن را دارد . به بیان دیگر، بررسی حاضر شرح مختصری در این راستا خواهد بود که دستیابی به پیشرفت هم زمان با عدالت با تکیه بر چه شاخص هایی میسر خواهد بود ؟
عده ای پیشرفت را همان توسعه تعبیر میکنند و یا در ادبیات مربوط به توسعه تعریفی متناسب با پیشرفت را می جویند. با وجود شباهت های زیادی که احتمالا بین پیشرفت و توسعه وجود دارد، اما واژه توسعه در مفهوم علمی خود مبین یک نوع بازسازی کامل جامعه و تحول و دگردیسی یک تمدن به تمدنی دیگر است ( قره باغیان ، 1370 ) و غالبا تعاریفی که برای توسعه به کار می روند عبارتند از :
1- افزایش تولیدات اقتصادی همراه با افزایش پس انداز و انباشت سرمایه ؛
2- کشفوتوسعه منابع طبیعی جدید و پرورش مهارت های انسانی برای
« استفاده » از آن منابع ؛
3- تغییر در ساختارهای اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و نهادی ؛
4- افزایش تحرک اجتماعی ، روانی و جغرافیایی.
لذا باز خوانی تعاریف مربوط به توسعه ، به خوبی نشان دهنده فرایندی است که در آن «تغییردرتمدن» مد نظر است و عباراتی مثل « تغییر نهادها » ، « تغییر باورها » و « تحول در زیربناهای اجتماعی » دلالت بر تغییر در سبک و الگوی زندگی با ماهیت تمدن غرب را دارد. و میتوان اینگونه استنباط کرد که مفهوم توسعه در درون خود تمایل به پذیرش یک سری آداب و رسوم فرهنگی را به همراه دارد.
در کشورهایی که علاوه بر بالا بودن درآمد سرانه و رشد بالای اقتصادی این فرایند نهادینه شده ، با عنوان « توسعه یافته » شناخته می شوند. و در ذیل آن، بقیه کشورها یا در حال توسعه ویا توسعه نیافته و ناموفق در پیوستن به جریان توسعه یافتگی تلقی می شوند.
در عین حال یادآور می گردد که تعاریف فوق به این معنا نیست که توسعه با فرآیند یاد شده از نظر بار ارزشی مثبت نباشد، بلکه به این مفهوم است که توسعه در این مفهوم، تغییر و تحول در اُسّو اساس هویت یک ملت، خصلت ها و ویژگیهایی دارد که با خاستگاه تمدنی کشور ما همخوانی و تجانس ندارد.
|
بنابراین مطرح شدن گفتمان « پیشرفت » دقیقا بیانگر لزوم درونی کردن یک برداشت بومی از توسعه،برای هر خاستگاه تمدنی است. به همین جهت به نسبت بنیان های فرهنگی هر کشوری الگوهای متفاوتی از پیشرفت، امکان وقوع و تحقق می یابد و به عدد کشورهای دنیا می تواند الگوی پیشرفت وجود داشته باشد . |
|
الگوی پیشرفت به همراه خود حامل یک بار ارزشی بسیار نیرومند و درهم تنیده با مجموعه ای از باورها، نمادهای میهنی – اعتقادی، خاطرات سیاسی، مفاخر علمی – ادبی - هنری است و با فرهنگ، باورها و ایدئولوژی هر جامعه ای کاملا عجین است. |
در الگوهای پیشرفت، به سبب تاثیر گذاری شرایط بومی و تاریخی هر کشور، به خودی خود ماهیت
جهان شمولی الگوها به چالش کشیده می شود که این رویکرد یک امر طبیعی و عادی است.چون توجه به مختصات نظام اجتماعی هر کشور برای تدوین الگوی پیشرفت آن ضروری بوده و به عنوان یک ضابطه هنجارمند لازم است که مورد دقت قرار بگیرد ( اخترشهر، 1385 )
پس میتوان گفت که پیشرفت لزوما برای همه کشورها یک الگوی واحد و یکسان ندارد. و در مفهوم یاد شده، تدابیر خاصی وجود دارد که قابلیت تنوع در الگوهای پیشرفت را به وجود می آورد؛ شرایط گوناگون مثل شرایط تاریخی، جغرافیایی ، سیاسی، طبیعی، انسانی و در نهایت زمانی و مکانی،
شاخص های پیشرفت را تعیین می کنند که در نتیجه مدل دستیابی به پیشرفت را این شرایط عینیت
می بخشد ؛ به عبارت دیگرممکن است یک الگوی پیشرفت با توجه به مقتضیات یک کشور الگویی مطلوب باشد اما همان الگو برای کشور دیگری نا مطلوب باشد زیرا شرایط بومی و تاریخی آنها با هم
نا همسان است .
بنابراین اگر بخواهیم دلیل چرایی پیشرفت کشورهای پیشرفته را بیابیم باید ببینیم که آن کشورها در طول تاریخ خود چه تحولات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی را پشت سر نهاده اند؛ لذاست که تصور کپی برداری محض از کشورهای پیشرفته بدون توجه به مبانی معرفتی و فرهنگی، راه دستیابی به پیشرفت نخواهد بود. شاید یکسان بودن فضای معرفتی و ایدئولوژیک بسیاری از کشورها برای آنها یک الگوی یکسان پیشرفت را موجب شود ولی برای ایران به عنوان یک کشور مسلمان لازم است الگویی خاص طراحی شود که مختصات بومی – اسلامی ما در آن رعایت شود.
در واقع نگاه اسلامی بر انسان، تعیین کننده مختصات پیشرفت در کشور ما خواهد بود. به بیان واضح تر اسلام انسان را موجودی دو ساحتی می شناسد و برای هر دو ساحت جسمی و روحی انسان، برنامه دارد و هدف آن نیز هدایت و رستگاری همه جانبه انسان است. و صرف پاسخگویی به نیازهای مادی و غریزی وی کافی نیست و در کنار نیازهای مادی نیازهای روحانی نیز باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. علاوه بر این حتی توجه به نیازهای مادی با هدفی فراتر از مادیات و با رویکردی معنوی صورت می پذیرد ( ظهیری، 1380 ).
البته با نگاهی هوشمندانه درمی یابیم که کشورهای پیشرفته در دستیابی به مقولاتی از قبیل عزت و اقتدار ملی از دو شاخص با اهمیت بهره برده اند که به نظر نگارنده این متن در سایر الگوهای پیشرفت نیز
می توان از این دو شاخص موثر استفاده کرد که عبارتنداز :
1- ریسک پذیری در نوآوری های دانش بنیاد؛
2- نظم پذیری اجتماعی؛
در مورد شاخص اول می توان اذعان نمود که داشتن قدرت ریسک پذیری و جسارت در نوآوری، یکی از رویکردهای بسیار مهم برای دستیابی به پیشرفت است . چرا که نوآوری های دانش بنیاد همواره در حکم موتورهای پیشرفت همه جوامع انسانی در طول تاریخ جوامع مختلف بشری بوده است و همچنین در مورد نظم پذیری اجتماعی می توان گفت که نهادینه شدن نظم ، در تعاملات اجتماعی با محوریت قانون اساسی می تواند منجر به تحقق پیشرفت شود .
نتیجه گیری :
همانطور که در سطور بالا به اختصار اشاره شد پیشرفت های مادی و کمی صرف به تنهایی، مطلوب جامعه اسلامی نیست بلکه بهبود متوازن امور به صورت عادلانه امری مطلوب و برخاسته از بطن و متن یک جامعه است و مشخصا باید توجه داشت که بحث عدالت در فرهنگ ایران زمین همواره یک بحث هنجاری - ارزشی عمیق و ریشه دار تلقی می شود. لذا نسبت الگوی اسلامی پیشرفت که ارزشمدار و اخلاقگرا نیز می باشد، نه تنها با مبحث عدالت، متعارض و نا متجانس نخواهد بود بلکه هدف غایی هر دو رهیافت، به نظر یکی است. علاوه بر این حتی ارجحیت اخلاقیات در الگوی پیشرفت اسلامی از جایگاه رفیع تری نیز برخوردار است.
پس با آسودگی خاطر می توان ادعا نمود که عدالت به عنوان یک آرمان مقدس اسلامی - ایرانی، یک شاخص برجسته و همراستا با پیشرفت می باشد و به بیان مقام عظمای ولایت: در منطق اسلام، پیشرفت بدون عدالت جایگاهی ندارد... والسلام <<< امیرحسین فروتن .
شاخص ترین کاندیداهادر انتخابات شورای شهر رشت